Historia Ruskiej Bursy w Gorlicach sięga początków XX wieku, gdy zrodziła się potrzeba stworzenia miejsca, które umożliwi młodzieży łemkowskiej naukę i rozwój w duchu własnej tradycji. W 1907 roku, z inicjatywy społeczników, nauczycieli i duchownych, powołano stowarzyszenie i powstała bursa – internat, w którym młodzi Łemkowie z różnych części Galicji mogli mieszkać i zdobywać wykształcenie oraz doświadczenie społeczne w publicznej szkole średniej (gorlickim gimnazjum), nie tracąc przy tym kontaktu ze swoim językiem i kulturą.
Zakup budynku wraz z parcelą był społecznym dziełem ludzi, pokrytym z własnych, często skromnych środków. Choć panowała bieda, łemkowska inteligencja doskonale rozumiała, że tylko wykształcenie może zapewnić przetrwanie wspólnocie i otworzyć przed młodym pokoleniem nowe możliwości. Była to instytucja wyjątkowa – symbol łemkowskiej (ruskiej) solidarności i troski o przyszłość wspólnoty.
Po wojnie i wysiedleniach los Bursy podzielił los całej Łemkowyny – budynek przestał pełnić swoją funkcję, ale pamięć o nim trwała. Dopiero w 1991 roku, po długich latach wymuszonej przerwy, Stowarzyszenie „Ruska Bursa” zostało reaktywowane. Wtedy też rozpoczął się nowy rozdział tej historii – już nie tylko jako bursy młodzieżowej, ale jako centrum kultury i edukacji, miejsca spotkań, badań i wspólnego działania.
Dziś Ruska Bursa to organizacja pozarządowa, która prowadzi szeroką działalność kulturalną, edukacyjną, naukową i archiwalną. W jej murach odbywają się wystawy, wykłady, koncerty, warsztaty językowe i spotkania poświęcone kulturze Łemków i innych narodów Karpat. Stowarzyszenie gromadzi i opracowuje materiały źródłowe, tworzy archiwa społeczne i specjalistyczne, wydaje książki i czasopisma, wspiera twórców oraz młodych badaczy.
Szczególne miejsce w działalności Bursy zajmuje troska o tożsamość Łemków – Rusinów Karpackich. Dla nas to nie tylko kategoria etnograficzna, ale świadomy wybór kulturowy i duchowy. Wspólne pochodzenie, język, zwyczaje i pamięć historyczna tworzą ruski (rusiński) świat wartości, który przetrwał mimo podziałów politycznych i przesiedleń. Ruska Bursa dba o to, by ta świadomość narodowa była przekazywana dalej – nie jako echa przeszłości, ale jako żywa część współczesnego regionu karpackiego.
Naszą misją jest zachowanie i rozwój łemkowskiej tożsamości – poprzez język, edukację, kulturę i wspólnotę pamięci. Chcemy, by Bursa pozostała przestrzenią otwartą – miejscem dialogu międzykulturowego, współpracy i spotkania pokoleń. Uważamy, że kultura i język Rusinów Karpackich zasługują na obecność w dzisiejszej przestrzeni publicznej i były traktowane jako naturalna część wspólnego dziedzictwa Karpat.
Zarząd
Aktualny skład Zarządu Stowarzyszenia „Ruska Bursa” w Gorlicach wybrany na Walnym Zgromadzeniu w Gorlicach w dniu 22. marca 2024 r.:
Przewodnicząca Zarządu: Natalia Małecka-Nowak,
Zastępca: Damian Trochanowski,
Sekretarz: Helena Duć,
Skarbnik: Andrzej Trochanowski,
Członek Zarządu: Anna Maślana,
Członek Zarządu: Paweł Małecki.
Beneficjentami Rzeczywistymi ujawnionymi w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych dla Stowarzyszenia są: Natalia Małecka-Nowak, Damian Trochanowski, Helena Duć, Andrzej Trochanowski, Anna Maślana, Paweł Małecki.
Przewodniczący Zarządu Stowarzyszenia «Ruska Bursa» w Gorlicach od momentu reaktywacji 1. czerwca 1991 r:
1. Olga Kania (1.06.1991 – 14.12.1991)
2. Paweł Stafiniak (14.12.1991 – 25.09.1993)
3. Bogdan Gambal (25.09.1993 – 30.04.1995)
4. Jan Kwoka (30.04.1995 – 25.08.2001)
5. Bogdan Gambal (25.08.2001 – 07.03.2015)
6. Paweł Małecki (07.03.2015 – 17.03.2018)
7. Damian Trochanowski (17.03.2018 – 9.03.2019)
8. Bogdan Gambal (9.03.2019 – 27.06.2020)
9. Natalia Małecka-Nowak (27.06.2020 – obecnie)
Szerzej o historii organizacji czytajcie w publikacji wydanej z okazji 100-lecia Stowarzyszenia: